اصل پنجم می‌گوید علت‌ها باید شبیه نتایج باشند. افراد تمایل دارند که نتایج بزرگ را به علت‌های بزرگ و پیامدهای کوچک را به علت‌های کوچک نسبت دهند. مثلاً یک دانش آموز شکست در دوره تحصیل را به دلیل جدایی والدینش از یکدیگر می‌داند.
اصل ششم بیان می‌دارد که علت‌های معرف و نماینده به احتمال بیشتری به پیامدها، اسناد داده می‌شود. دانش آموزی که هر دفعه شکست در امتحان ریاضی را به ضعف تدریس معلمش نسبت می‌دهد، این شکست را در دفعات بعد هم به همین دلیل می‌داند. در واقع در اینجا یک حالت تعمیم وجود دارد.
ب) سوگیری اسنادی[۳۰]: تحقیقاتی که در زمینه فرایند اسناد سازی صورت‌گرفته، نشان داده‌اند که تعدادی از قوانین استنتاجی که افراد برای ساختن اسنادها به کار می‌برند نادرست می‌باشند که منجر به سوگیری در ادراک کننده می‌شود که در ادامه برخی از آن‌ها به اختصار توضیح داده می‌شود:
خطای بنیادی اسناد[۳۱]: زمانی که ما پیامدهای دیگران را توجیه می‌کنیم، قویاً به عوامل درونی مثل ویژگی‌های شخصیتی آن‌ها اتکا می‌کنیم. مثلاً او به این علت برنده شد که خیلی باهوش است. گرایش به استفاده از عوامل درونی برای توجیه کردن پیامدهای دیگران به قدری فراگیر است که به آن خطای بنیادی اسناد می گویند. به آخرین باری که یکی از دوستان شما به موقع سر قرار حاضر نشد فکر کنید، احتمالاً بیشتر مایل بودید فکر کنید که دوست شما به خاطر عوامل شخصیتی مثلاً بی مسئولیتی یا تنبلی دیر کرده است نه به خاطر عوامل موقعیتی بیرونی مثل ترافیک یا یک کار غیر منتظره.
خطای عمل‌کننده- مشاهده‌گر[۳۲]: عمل‌کننده‌ها و مشاهده‌گران بعد از دیدن پیامدی یکسان، انتساب‌های مختلفی می‌کنند. طبق خطای عمل کننده-مشاهده گر، افراد پیامدهای خودشان را با علت‌های بیرونی توجیه می‌کنند ولی پیامدهای دیگران را با علت‌های درونی توجیه می‌کنند. مثلاً فرض کنید پای کسی به صندلی گیرمی‌کندو می‌افتد. او زمین خوردن خود را به صندلی مزاحم نسبت می‌دهد (علت بیرونی)، در حالی که مشاهده گر زمین خوردن او را به دست وپا چلفتی بودن او نسبت می‌دهد (علت درونی).
سوگیری خود یاری[۳۳]: این سوگیری بر خلاف دو خطای قبلی، پدیده ای انگیزشی است. برای مثال در ورزش‌ها ورزشکاران موفقیت خود را بیشتر به عوامل درونی نسبت می‌دهند، در حالی که شکست خود را با عوامل بیرونی توجیه می‌کنند. سوگیری خود یاری به عنوان یک پدیده انگیزشی از میل افراد به محافظت از عزت نفسشان سرچشمه می‌گیرد. تا زمانی که ما موفقیت را ناشی از عوامل درونی بدانیم و شکست را ناشی از عوامل بیرونی، خود پنداره مثبتی خواهیم داشت.
سوگیری خود گرایی[۳۴]: این سوگیری زمانی رخ می‌دهد، که افراد بیشترین مسئولیت در مورد پیامد یک تکلیف را صرفنظر از موفقیت یا شکست، به خود نسبت می‌دهند. زن و شوهری را در نظر بگیرید که هر کدام فکر می‌کنند بیشترین کارهای منزل را خود بر عهده دارند.
اثر غلط همرایی[۳۵]: این سوگیری زمانی رخ می‌دهد که مردم رفتارها و یا نگرش‌های افرادی را ببینند و همانند آن‌ها به آن شرایط پاسخ‌های یکسانی بدهند. گرایش افراد به انجام این همرایی و بی توجهی به نظرهای متفاوت به این دلیل است که عقاید خود را درست و خوب جلوه دهند و از این طریق عزت نفس خود را بالا ببرند.[۳۶]
پ) عقاید و دانش اولیه[۳۷]: دانش اولیه شامل آگاهی فرد از توانایی‌ها و عملکرد گذشته خودش و همچنین دانش کلی در مورد یک کار می‌باشد. دانش اولیه همان تاریخچه گذشته فرد از موفقیت‌ها و شکست‌های او می‌باشد. برای مثال در یک محیط مدرسه معلمان و بیشتر دانش آموزان از مدرسه، آموزش و یادگیری یک دانش عمومی دارند که آن دانش به صورت فرایندهای اتوماتیک وار صورت می‌گیرد و این موجب می‌شود فشار اطلاعاتی زیادی در ساخت اسناد برای رویدادهای کلاسی صورت نگیرد.
ت) تفاوت‌های فردی[۳۸]: یکی از تفاوت‌های فردی که به ساخت اسنادهای متفاوت توسط افراد منجر می‌شود منبع یا مکان کنترل است. منبع به معنی مکان است. یعنی اینکه آیا علت در درون فرد قرار دارد یا در بیرون فرد. در این نظریه چنین فرض شده است که افراد از لحاظ اعتقاد به مکان کنترل به دو دسته تقسیم می‌شوند، گروهی که موفقیت‌ها و شکست‌های خود را به شخص خود و گروهی که موفقیت‌ها و شکست‌ها را به عوامل محیطی بیرون از خود نسبت می‌دهند.
۲-۴- پیامدهای اسنادها[۳۹]
واینر بیان می‌کند که اگر یک رویداد غیر منتظره باشد، جستجوی اسنادی رخ می‌دهد. بر طبق دیدگاه شناختی، افراد یک دانش اولیه در مورد آنچه در یک موقعیت رخ می‌دهند دارند. برای مثال یک دانش آموز ادراکی از شایستگی و توانایی در تکالیف مدرسه و انتظاراتی هم از موفقیت و شکست خود در آینده دارد. حالا فرض کنید که همین دانش آموز پیشرفت خیلی خوبی را در مدرسه دارد در یک امتحان شکست بخورد، چون این رویداد خیلی غیرمنتظره است پس دانش آموز علت شکستش را جستجو می‌کند.
واینر همچنین می‌گوید پیامدهای منفی در یک رویداد هم افراد را به جستجوی اسنادی سوق می‌دهد. مثلاً افراد علت‌های شکستشان را بیشتر از علت‌های موفقیتشان جستجو می‌کنند. این واکنش به شکست باعث ایجاد سازگاری و هماهنگی در فرد می‌شود. چون اگر افراد علت‌های شکستشان رابفهمند برای رفع آن‌ها تلاش می‌کنند مثلاً دانش آموز می‌تواند راهبردهای یادگیری خود را تغییر دهد.
در شرایط دیگری که اسنادها جستجو می‌شود موقعیت یا یک رویداد جدید است و این هنگامی است که افراد دانش اولیه و انتظارات را در مورد چیزی ندارند. بنابراین افراد تلاش شناختی می‌کنند یعنی سعی می‌کنند بفهمند که چرا یک سری اتفاقات رخ داده است و علت این چه بوده است. مثلاً وقتی فراگیران به سطح جدیدی از تحصیلات وارد می‌شوند مثل ابتدایی به راهنمایی، دبیرستان به دانشگاه آن‌ها اسنادهایی را برای موقعیت‌های نا آشنا در یک محیط جدید جستجو می‌کنند.
همچنین در شرایطی که یک رویداد یا پیامد بسیار مورد علاقه فرد باشد، و برای او اهمیت زیادی داشته باشد جستجوی اسنادی رخ می‌دهد.[۴۰]
۲-۵- ابعاد انگیزشی اسنادها[۴۱]
به عقیده واینر اکثر تبیین‌های افراد از موفقیت‌ها و شکست‌هایشان دارای سه بعد یا سه جنبه مهم است: درونی در مقابل بیرونی، باثبات در مقابل بی ثبات و قابل کنترل در مقابل غیر قابل کنترل.
۲-۵-۱- بعد مکان کنترل
بعد مکان کنترل به ویژگی‌های درونی و بیرونی اشاره دارد. مکان یعنی اینکه آیا علت در درون فرد قرار دارد یا در بیرون فرد. علت‌هایی که در درون فرد قرار دارند مثل شخصیت، هوش، مهارت، تلاش، راهبرد و … هستند. در مقابل علت‌هایی که در بیرون فرد قرار دارند مثل هوا، تأثیر دیگران، یا دشواری تکلیف.
افراد دارای منبع کنترل درونی معتقدند که رویدادهای مثبت زندگی در نتیجه برنامه ریزی دقیق و کوشش مستمر خود آن‌ها به دست می‌آید. لذا مسئولیت هرگونه عمل و رفتار خود و پیامدهای ناشی از آن را می‌پذیرند. مثلاً دانش آموزی که دیربه کلاس می‌رسد، این دیر رسیدن را به علت اینکه دیر از خانه خارج شده نسبت می‌دهد نه به عوامل بیرونی.
از طرف دیگر افراد دارای منبع کنترل بیرونی بین رفتار خود و رویدادها، هیچ گونه رابطه علت و معلولی نمی‌بینند و بخت و اقبال، تصادف یا اشخاص دیگر را مسئول نتایج رفتار خود می‌دانند و در نتیجه خود را مسبب این علت‌ها نمی‌دانند و مسئولیت نمی‌پذیرند.[۴۲]
۲-۵-۲- بعد ثبات
علت‌ها ازنظر پایداری هم فرق می‌کنند، برخی انتساب‌ها مثل هوش، توانایی و شخصیت نسبتاً بادوام هستند در حالی که انتساب‌های دیگر مثل خلق، تلاش و شانس زودگذرند و لحظه به لحظه تغییر می‌کنند. انتساب‌های علی که در زمان و موقعیت‌های مختلف ثابت هستند، علت‌های پایدار نامیده می‌شوند در حالی که انتساب‌هایی که در زمان و موقعیت‌های مختلف تغییر می‌کنند، علت‌های ناپایدار نامیده می‌شوند.
۲-۵-۳- بعد کنترل پذیری
این بعد علت‌های قابل کنترل را از علت‌های غیر قابل کنترل متمایز می‌سازد. تلاش نمونه ای از علت‌های قابل کنترل است، در حالی که مثلاً شانس یا آب وهوا نمونه ای از علت‌های غیرقابل کنترل هستند. مثلاً یک فرد می‌تواند میزان تلاش خود را به صورت ارادی کاهش یا افزایش دهد اما این در مورد شانس صدق نمی‌کند. در این جا کنترل پذیر وکنترل ناپذیر به تعبیرهای فرد بستگی دارد. به طوری که مثلاً توانایی ممکن است برای یک نفر کنترل پذیر باشد و برای دیگری کنترل ناپذیر.
واینر همچنین از لحاظ نظری علت‌ها را در ابعاد ۸ گانه ای طبقه بندی نمود. دو سطح منبع دو سطح ثبات و دو سطح کنترل. در میان عوامل درونی توانایی از علت‌های باثبات اما غیر قابل کنترل است وسعی وکوشش ازعلت‌های ثابت اماقابل کنترل است. خلق وخو، خستگی وبیماری از علت‌های بی ثبات اما غیر قابل کنترل است. در میان علت‌های بیرونی دشواری تکلیف از علت‌های ثابت اما غیر قابل کنترل است، سوگیری معلم از علت‌های باثبات اما قابل کنترل است. شانس از علت‌های بی ثبات اما غیر قابل کنترل است و کمک از دیگران با ثبات اما قابل کنترل است.
۲-۶- ارتباط ابعاد اسناد در عقاید انتظاری[۴۳]
هر سه بعد اسناد (مکان، ثبات و کنترل پذیری) که در مباحث قبل توضیح داده شد، می‌تواند پیامدها و تأثیرات مهمی را برای عقاید انتظاری افراد از موفقیت داشته باشد. تحقیقات نشان داده که اگر یک اسنادی که برای موفقیت ساخته می‌شود، درونی و باثبات باشد (من در امتحان خوب عمل کردم چون استعداد آن را داشتم)، آن فرد در آینده نیز انتظار موفقیت را خواهد داشت. در مقابل اگر یک اسنادی که برای موفقیت ساخته می‌شود بی ثبات باشد (شانس) فرد انتظار خوب عمل کردن در آینده را نخواهد کشید (شیخ الاسلامی، ۱۳۷۰)
در مورد موقعیت‌های شکست هم وضع به همین نحو است. اگر دانش‌آموز شکست خود را در یک امتحان خاص به اسنادهای درونی باثبات و غیر قابل کنترل (توانایی کم) نسبت دهد در آینده نیز انتظار شکست را خواهد کشید. بر همین اساس واینر نتیجه تحقیقات خود را در یک اصل کلی خلاصه کرد و سه اصل فرعی را از این اصل استنتاج کرد.
۲-۶-۱- اصل انتظار
اصل انتظار عبارت است از تغییرات در انتظار موفقیت به دنبال یک پیامد در آینده تحت تأثیر ثبات علل آن واقعه است. واینر مطالعات زیادی در خصوص بعد ثبات که ارتباطی با عقاید انتظاری دارد انجام داد. مطالعات او در این سه اصل خلاصه شد:
۲-۶-۱-۱ اصل تبعی یک:
اگر پیامد هر رویدادی به یک علت پایدار نسبت داده شود آن پیامد با انتظار بیشتری درآینده پیش بینی خواهد شد.
۲-۶-۱-۲ اصل تبعی دو:
اگر پیامدی به یک علت ناپایدار نسبت داده شود ممکن است قطعی بودن یا انتظار نسبت به آن پیامد تغییر نکند و یا اینکه شرایط آینده متفاوت از گذشته پیش بینی گردد.
۲-۶-۱-۳ اصل تبعی سه:
برای مثال اگر دانش آموزان اسناد موفقیت خود را در امتحان یا در یک دوره به استعدادشان نسبت دهند آن‌ها انتظار این را دارند که در آینده نیز عملکرد خوبی داشته باشند.
۲-۷- ارتباط ابعاد اسناد و هیجان‌ها[۴۴]
یکی دیگر از ابعاد مهم مدل انگیزشی اسناد، رابطه میان اسنادها، عواطف و رفتار می‌باشد. نظریه اسناد در خانواده مدل‌های ارزش – انتظار است. اما دربرگیرنده ارزش‌های سازه ای مثل ارزش سودمندی یا ارزش پیشرفت که در فصل دو بحث شد نیست. در تئوری اسناد ارزش متشکل از هیجان‌هایی مثل غرور، شرمساری، گناه و ترحم که بوسیله فرایند اسناد تولید می‌شود را شامل می‌شود. افراد به هنگام موفقیت و شکست و یا زمانی که پذیرفته یا طرد می‌شوند به صورت هیجانی پاسخ می‌دهند. افراد بعد از پیامدهای مثبت احساس شادی می‌کنند و بعد از پیامدهای منفی احساس غمگینی یا ناراحتی می‌کنند. اما نظریه انتساب می‌گوید افرادعلاوه براین واکنش‌های هیجانی که پیامدها آن‌ها را به بار می‌آورند می‌خواهند بدانند که چرا موفق شدند یا شکست خوردند و زمانی که آن را برای خودشان توجیه کردند هیجان‌های تازه‌ای نمایان می‌شود (رجایی،۱۳۸۸).
در واقع یکی از فرضیات واینر این بود که یکی از تأثیرات مهم هیجان‌ها چگونگی ادراک رویدادها و چگونگی تفکر در مورد آن رویدادهاست. اهمیت عواطف ایجاد شده اسنادها در این است که آن‌ها به عنوان برانگیزاننده رفتارهای بعدی عمل می‌کنند.
به عبارت دیگر علل استنباط شده موفقیت‌ها وشکست‌ها منجر به عواطف خاصی می‌شوند، این عواطف نیز به نوبه خود واکنش‌ها و رفتارهای بعدی فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهند. به دنبال وقوع یک واقعه، ارزیابی اولیه ای از پیامد آن واقعه صورت می‌گیرد. با توجه به مطلوب یا نامطلوب بودن پیامد، عواطف عمومی مثبت یا منفی در فرد ایجاد می‌شود. این عواطف عبارت‌اند از احساس خوشحالی از موفقیت و احساس ناامیدی و اندوه از عدم موفقیت که تحت عنوان عواطف وابسته به پیامد مستقل از اسناد نامیده می‌شود. در واقع این عواطف در اثر دسترسی یا عدم دسترسی هدف مطلوب و نه علل پیامدها ایجاد می‌شود. پس از این استنباط علی صورت می‌گیرد. این استنباط علی منجر به عواطف ویژه ای جدا از عواطف عمومی اولیه می‌گردد. این عواطف را عواطف وابسته به اسناد می‌نامند.
اما هر سه بعد اسناد هم ارتباطی با هیجان‌ها دارند. بعد مکان کنترل و اثر آن بر عزت نفس و غرور اثر مستقیم دارد. پیامدهای مثبتی که به خودنسبت داده می‌شود، منجربه عزت نفس مثبت می‌گردنددرحالی که پیامدهای منفی که به خود نسبت داده می‌شود، عزت نفس منفی را ایجاد می‌کنند (رجایی، ۱۳۸۸)
| برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت zusa.ir مراجعه نمایید. |