منتخبی از فرهنگ لغات و اصطلاحات کوچه بازاری قسمت 189

زُل-خیره

زیر تشکی-رشوه

خشتک نشور-آدم پست و بی ارزش

زرتی-بی مقدمه-ناگهان -بدون مطالعه و تعمق
آهوی شیرافکن(چشم محبوب)

به جلز و ولز افتادن-به گریه و التماس افتادن

برچسب زدن-تهمت زدن

بار فروش-فروشنده ی میوه و خواربار در میدان

بالش نرم زیر سر کسی گذاشتن-به کسی وعده های شیرین دادن

دلخور بودن-گله مند بودن-ناراضی بودن

ریز بار-باران ریز-ابری که باران ریز دارد

تشر تو شور کردن-هرت و پورت کردن

بی بخار بودن-بی عرضه بودن-ناتوان بودن

آتشِ بسته(طلا)

برش-لیاقت-زرنگی-کاردانی

پر مدعا- پر ادعا

پیش و پس کار را نگاه کردن-جوانب کار را سنجیدن

 

دل کسی روی دل آدم بودن-درد دیگران را درک کردن-با دیگران غمخواری کردن

تُپ تُپ-صدای تپش قلب بر اثر ترس و هیجان
زیختن آب پاک روی دست کسی-یکسره نومید کردن کسی

باب دهان-موافق سلیقه-مطابق میل-خوشایند

زابرا-از خواب پریده-بد خواب-عصبی
آفتاب‌زردی(غروب آفتاب)
ته نشین-رسوب کرده

 

دردانه ی حسن کبابی-بچه ی لوس

اوا خواهر-مرد زن‌نما-مردی که علائق زنانه دارد

زیر بغل کسی هندوانه گذاشتن-کسی را به قصد دریافت چیزی بیش از اندازه ستودن

حتم داشتن یق-ین داشتن

حرام شدن-بی فایده شدن-بی نتیجه شدن
رکاب دادن-راهی جایی شدن

به قوزک پای کسی نرسیدن-در برابر کسی بسیار حقیر و ناچیز یودن

دست داشتن-توانایی داشتن-وارد بودن

خدا نکرده-امیدوار این طور نباشد

جزوه کش-کسی که در مجالس ترحیم جزوه های قرآن را پخش می کند

باب-مرسوم-معمول

زاچی-روزهای استراحت پس از زایمان

 

پف کردن-ورم کردن-باد کردن-مغرور شدن

بچه گولزنک-غیر واقعی-بی ارزش

 

 

جل و پلاس خود را پهن کردن-در جایی اقامت کردن

زت زیاد-کوناه شده ی “عزت زیاد” در زبان لوطی ها

پول و پله-پول

پیش چشم داشتن-در برابر چشم قرار دادن

الدنگ-بیکاره-مفتخور-بی‌غیرت

حقه سوار کردن-فرو کردن چوب وافور در دهانه ی حقه-فریب دادن

 
خیر ندیده-نفرینی است به معنی امیدوارم خیر نبیند

تخت-آسوده-رضایت بخش-صاف و هموار

دلخوری-گله-شکایت-اوقات تلخی

دل کسی را آب کردن-به اوج تمنا رساندن-بسیار مشتاق کردن-بی تاب کردن

تسمه از کدوی کسی بیرون کشیدن-پاپیچ نشدن-دست برداشتن

حیوون-نگا. حیوان
زغال اخته-میوه ای از زیتون کوچک تر و ترش مزه
زبان را گاز گرفتن-از گفتن سخنی پشیمان شدن

بیرونی-مقابل درونی-جایی از خانه که مردان و خدمتگزاران مرد می نشینند
خرجی دادن-دادن پول لازم برای گذران روزانه
ابرو آمدن(عشوه ریختن، غمزه کردن)

حلال بودی-نگا. حلال به زنده ای

دل خوشکنک-مایه دلخوشی اندک-آن چه بی پایه ولی مایه ی خرسندی است-گول زنک

بند-ریسمان-طناب-رشته

پشت پا پزان-آیین و رسم پختن آش پشت پا. آش پشت پا

خپله-چاق و کوتاه قد

آب را گل آلود کردن-برای سود خود کارها را به هم زدن

رگ و ریشه-خویشاوندان و بستگان

 

 

از دولت سر(به لطف کسی، از برکت وجود کسی)

زهر چشم از کسی گرفتن-ترساندن-چنان تنبیه کردن که دیگر جرات تکرار خطا نباشد

الف-قاچ خربزه و از این قبیل-بچه‌ی کوچک-سیخ-راست

با کله-دانا-چیز فهم-خردمند
زانویی-زانو

از آب درآوردن(عمل آوردن، انجام دادن)

آلونک‌نشین(ساکنان حواشی شهرها که در اتاقک‌های آلونک‌وار زندگی می‌کنند)

دَم دادن-دل دادن-جرات دادن-گستاخ کردن

آزار داشتن-انجام کاری به قصد اذیت دیگری-کرم داشتن

 

 

دَنگال-جادار-بسیار فراخ

دَنگال-جادار-بسیار فراخ

خون گرفته ی کسی بودن-در برابر کسی مسئول بودن

درد دل کردن-غم و اندوه خود را با دیگری در میان گذاشتن

 

پر و پا داشتن-پایه و اساس داشتن

 

حمامی-گرمابه دار
خر رنگ کن-خوش طاهر بد باطن
خشکی-انعطاف ناپذیری-سخت گیری-حالت پوستی که آب و چربی خود را از دست داده است

داو-نوبت بازی

آشنا روشنا(دوست آشنا)

خواهی نخواهی-نگا. خواه و ناخواه

خلق الله-مردم

حجله بستن-به پا کردن و آراستن حجله

حیف شدن-حرام شدن-نفله شدن-از فایده افتادن

پهلو گرفتن کشتی-به ساحل رسیدن و ایستادن کشتی

اسرار مگو-حرف‌های ناگفتنی

خوردن کسی با نگاه-نگا. با نگاه کسی را خوردن

دلبخواهی-دلبخواه

 

بزن و برو-کسی که در کار-دقت و دلسوزی ندارد
ریز ریز-خرد شده-کاملن خرد

جان کلام-اصل مطلب

چپ بُر-نوعی اره ی دستی
چاک دهن را چفت کردن-بستن دهان-سکوت کردن

تَک تَک-یکی یکی-جدا جدا

در دهان را چفت کردن-خاموش شدن-رازداری کردن

اتوکشیده(با سر و وضعی شسته‌ورفته و مرتب)

راست آمدن-درست درآمدن حدس و پیش بینی

انگشت‌نگاری-ثبت کردن اثر خطوط روی انگشتان برای شناسایی در آینده

در لفافه سخن گفتن-پوشیده و کنایه آمیز سخن گفتن

از بای بسم الله تا تای تَمَت(از اول تا آخر، از سیر تا پیاز)

جرات دادن-دل دادن-دلیر کردن

 
جان به لب رسانیدن-صبر و طاقت کسی را تمام کردن
پاشنه ی کفش ور کشیدن-آماده ی انجام کاری شدن

تشنه بودن به خون کسی-خواهان مرگ کسی بودن

 

جا دار-وسیع-فراخ

به امان خدا رها کردن-اصلا به فکر نبودن-فراموش کردن

دو به هم زنی-دو به هم اندازی
گذری(دیدار کوتاه، سرپایی)

روبند کردن-کسی را به رودربایستی به کاری واداشتن

زدن بر سر کسی-به کسی ستم روا داشتن-کسی را تحقیر کردن
به تنگ آمدن-به ستوه آمدن-خسته شدن

ریش گذاشتن-نتراشیدن ریش-ریش بلند کردن
درز گرفتن-کوتاه کردن سخن-اصطلاح خیاطی برای کوتاه کردن اندازه ای در لباس

خرحمالی کردن-کار کردن بی اجر و مزد

دو قلو-دو بچه ی همزاد

پا روی دم کسی گذاشتن-کسی را آزردن و به کینه جویی برانگیختن

باز و بسته ی امام هشتم بودن-نیروی و قدرت خود را مدیون نظر مساعد امام هشتم بودن
اخم و تخم-ترش‌رویی-کج‌خلقی
دهن کسی گرم بودن-خوش سخن و مجلس آرا بودن

تزریقات-بخش ویژه ی تزریق آمپول

تریج-آن جاکه آستر درونی جامه با رویه ی آن به هم می پیوندد

 

از پا در آوردن-سخت فرسوده و از کار افتاده کردن

خاله بی بی-نوعی آش

اسم شب(کلمه‌ی رمز برای عبور به هنگام شب)

آفتابه خرج لحیم(بیشتر بودن هزینه‌ی تعمیر چیزی از بهای نو آن)

دهان کسی بوی شیر دادن-با وجود کوچکی کار بزرگ کردن و نتوانستن

خرج برداشتن-پول لازم داشتن

 

دست کسی را کوتاه کردن-کسی را از چیزی یا کاری کنار گذاشتن

چینی بند-چینی بند زن

بروز دادن-فاش کردن-آشکار ساختن-لو دادن

 

زهره دان-کیسه ی صفرا
خاله وارفته-آدم شل و ول و شلخته

جریحه دار-زخمی-دل شکسته-رنجیده

دور سر گرداندن-بلاتکلیف گذاشتن-معطل گذاشتن

چاقچوری-زنی که چاقچور می پوشد-زن باحجاب

اُرس و پرس(پرسش و پاسخ)

تابوت خشکه-بسیار لاغر و ناتوان

پیاده شو با هم بریم-این قدر تند نرو

آب نکشیده-زشت-بد-نامفهوم
تور انداختن کسی-گیر آوردن کسی علیرغم میل او

پر پری نشان دادن-کسی را فریب دادن و از راه به در بردن

چینی بند زدن-کاسه دوختن-به هم چسباندن تکه های ظروف شکسته
افندی پیزی(به‌ظاهر شجاع و در واقع ترسو، پهلوان پنبه)

دل کسی را آب کردن-به اوج تمنا رساندن-بسیار مشتاق کردن-بی تاب کردن

زیر اخیه گذاشتن-کسی را به کاری که سودش به دیگری می رسد گماشتن-زیر فشار گذاشتن

اوت کردن-بیرون انداختن-بیرون کردن

چشم زخم زدن-چشم زدن-آسیب رساندن
رو به راه-آماده-مهیا-منظم

 
آستین‌سرخود-هر چیزی که وسیله‌ی کاربردش همراهش است

دخالت کردن-در آمدن در کاری

دلسوز-غمخوار

 

رُک زده-زل زده-خیره شده

 

 
چُسک-دمپایی-کفش سبک و راحت

 

بلا ،-آدم حیله گر-زرنگ-آسیب-زیان آزار

چسش دادن کاری را-لفت و لعاب دادن-بیش از اندازه مهم وانمود کردن

دماغ کسی را سوزاندن-کسی را ناکام کردن-در حسرت گذاشتن

به یک تیر دو نشان زدن-با یک اقدام دو کار انجام دادن-با یک کار دو نتیجه گرفتن
بخیه زدن-آجیده کردن-دوختن شکاف جامه یا تن

آب در جگر داشتن(توانایی مالی داشتن)
بیلاخ نشان دادن-حرف طرف را باور نکردن-شیشکی بستن
 

تنبان درآر-بی حیا-دریده
پس نشستن-عقب نشینی کردن
دهن بسته-حیوان
آفتاب‌رو-جایی که آفتاب بر آن بتابد

چشم انداز-منظره

روی سگ کسی بالا آمدن-تندخویی کردن-ناسازگاری کردن

آلاف و الوف(مال و ثروت، جاه و مقام)

خشت مالیدن-چاخان کردن-لاف زدن

 
خرابی بالا آوردن-کثافت کاری کردن-آلودن بستر یا لباس

تَفت دادن-کمی سرخ و برشته کردن-بی روغن حرارت دادن

آینه‌ی هفت‌جوش-خورشید

خوش ریخت-دارای هیکل برازنده

از کاسه درآمده(بیرون‌زده، ورقلمبیده)

بد زبان- بد دهن
زیر پای خود را سست دیدن-موقعیت خود را نااستوار دیدن-شغل و سمت خود را در خطر دیدن

بزن و برقص-پایکوبی-ساز و آواز-رقص و آواز

آهوی مانده گرفتن(بی‌انصافی کردن، عاجزکشی کردن)

جیغ جیغو-اهل داد و فریاد-پر سر و صدا

 

 
د ِ-حرفی برای بیان مداومت
حلبی-کنایه ازجنس آهنی کم مقاومت

از یک قماش بودن(سر و ته یک کرباس بودن)

آقایی فرمودن(لطف کردن، محبت کردن)

بستن به ریش کسی-زنی را به مردی انداختن-با فریب کسی را به کاری واداشتن
حکیم باشی را دراز کردن-مجازات کردن بی گناه

ریزه کار-باریک بین-دقیق-زیرک

بیرون روش-اسهال-شکم روش
چُلمن-پخمه-کسی که زود گول می خورد

آب‌کور(کسی که سودش به دیگران نمی رسد)
خوشگلک-با خوشگلی اندک

راست و ریس کردن-آماده کردن-به ظاهر درست کردن

انگشت بر حرف نهادن(ایراد گرفتن، نکته‌گیری کردن، اعتراض کردن)

حیف شدن-حرام شدن-نفله شدن-از فایده افتادن

ردیف کردن-جور کردن-آماده کردن

زیر بغل کسی هندوانه گذاشتن-کسی را به قصد دریافت چیزی بیش از اندازه ستودن

تعطیل بردار-تعطیل شدنی

حرم خانه-درون خانه که زنان زندگی می کنند

خود را به آب و آتش زدن-به هر وسیله ای متوسل شدن-هر خطری را استقبال کردن

بغل زدن-زیر بازو گرفتن

دست آویز-بهانه-مستمسک-عذر

پا رکابی-شاگر شوفر اتوبوس

داد سحن دادن-سخن رانی کردن-پر حرفی کردن-حق مطلب را ادا کردن

دادستان-ستاننده ی داد-مدعی العموم

از جنب و جوش افتادن(آرام گرفتن، شور و هیجان خود را از دست دادن)

باب-مرسوم-معمول
حساب کشیدن-حساب خواستن

چاشت بندی-صبحانه-غذای اندک

دست شما را می بوسد-انجامش به عهده ی شماست
سیار غم انگیز و. سوزناک بودن

تو هم رفتن-اوقات تلخ شدن-ناراحت شدن

راست شدن مو بر تن-سخت ترسیدن-وحشت کردن

اُریب-کجکی-یک بر-یک ور
خوشا به حال ماهی-خیلی تشنه ام

آب آتش زده(اشک)

آفتابه‌دزد-دزدی که به ربودن چیزهای بی‌ارزش بسنده می‌کند

بخت-شانس-اقبال-شوهر

 

بستن به ناف کسی-به کسی خوراندن-به کسی نسبت دادن

بند تنبانی-سست و رکیک-مزخرف و بی ارزش

بلبشو-هرج و مرج-شلوغی

خالی خالی-بدون چیز دیگری

تنه خوردن-وارد شدن فشار تنه ی کسی به تن کس دیگر

پنجه ی ابوالفضل-ورقه ی برنجی یا نقره ای که به شکل کف دست و انگشتان بریده شده است

پشتک-پرش از پشت

آیۀ یاس خواندن(هرچیزی را پیش از بررسی محکوم به شکست کردن)

آبگوشتی-بی‌ارزش-پیش پا افتاده

 

جاخالی کردن-خود را کنار کشیدن
زیر جلکی-پنهانی

جز جگر-سوختگی دل بر اثر اندوه و مصیبت

خوردن چیزی به چیزی-جور بودن چیزی با چیزی

بالا انداختن-نوشیدن مشروبات الکلی

خودفروشی-فاحشگی-خیانت

آدم بی‌معنی(آدم بی‌خود)

 

پابند شدن-دلبستگی پیدا کردن-به چیزی یا کسی گرفتار شدن

با پا پس زدن و با دست پیش کشیدن- از بام خواندن و از در راندن
آغبانو(لقبی برای زنان محتشم و بزرگ)

خاله گردن دراز-شتر-آدم فضول که در هر کاری سرک می کشد

چیدن و واچیدن-آراستن-در جای خود گذاشتن

خیک باد-باد کرده-شکم آورده-آبستن

خیس کرده-تر کرده-در آب قرار داده

پشت-نسل-فرزندان

پاشنه کوتاه-کفشی که پاشنه ی کوتاه دارد

چپ چُس-اصطلاحی تحقیرآمیز برای خطاب

آفتاب از مغرب درآمدن-روز قیامت-رویدادی شگرف پیش آمدن

درو کردن-پشت سر هم با گلوله زدن و انداختن

آشنا روشنا-دوست آشنا

پا خورشی-وسایل لازم برای پخت خورش

توی کوک کسی یا چیزی رفتن-کسی یا چیزی را زیر نظر داشتن- توی نخ چیزی رفتن

آواز کوچه‌باغی-آوازی که جاهل‌ها می‌ خوانند و یکی از گوشه‌های دستگاه شور است

آب مروارید(تار شدن عدسی چشم)

پادو-شاگرد دکان-کسی که کارهای سرپایی را انجام می دهد

خش و خش-نگا. خش خش

دو سر قاف-دشنامی زشت که گاه برای شوخی نیز گفته می شود

از پشه گوشت کبابی خواستن(خواهش یا انتظاری نابه‌جا و نشدنی داشتن)

دهنی کردن-آب دهان زدن به غذا یا چیزی

خرده حساب-طلب مختصر-دشمنی قبلی

از چنگ دزد در آمدن و به دام رمال افتادن-از باران به ناودان پناه آوردن

خاک پای کسی بودن-ذلیل کسی بودن-مرید کسی بودن
پادرازی-نوعی شیرینی به اندازه ی کف پا
تزریقات-بخش ویژه ی تزریق آمپول

دست کردن-دست فرو بردن

اسم‌ورسم(نام و مقام، شهرت و اعتبار)
خربان-صاحب خر-خرکچی

ریش گرفتن-دست به ریش کشیدن-پادر میانی کردن-تقاضا و خواهش کردن

زدن زیر آواز-بی مقدمه به خواندن پرداختن

خشکه پز-نانوایی که نان هایی از قبیل نان روغنی-قندی-شیرمال-پنجه ای و مانند آن ها می پزد

انداختن باد به غبغب-تکبر کردن-قیافه گرفتن

آرواره‌ی کسی لق بودن(سرنگهدار نبودن، پرچانه بودن)

پهن شدن آفتاب-روز شدن

خاله بی بی-نوعی آش

چوبه ی دار-تیری که محکوم به مرگ را از آن می آویزند

خانه نشین شدن-از کار بی کار شدن-معزول شدن

خدانگهداری کردن-خداحافظی کردن

خدا کند-ای کاش

چریدن-راه افتادن کار و کاسبی

 
چای دان-جای نگهداشتن چای خشک

داد و قال-داد و فریاد-قیل و قال
جفت و جلا-تکاپو و تلاش-دوز و کلک
دست به کار نرفتن-حال کار کردن نداشتن-برای کار بی حوصله بودن
از دولت سر-به لطف کسی-از برکت وجود کسی
حمله ای-مبتلا به بیماری غش
پایین تنه-از کمر به پایین-قسمت پایین لباس-کنایه از آلت تناسلی

تخسی-شیطنت-شرارت-ناقلایی

چای قندپهلو-نگا. چای دیشلمه

آلت فعل(وسیله‌ی انجام کار)

دختر سعدی-دختری که بیش تر در بیرون از خانه و کم تر در خانه است

دست به ریش گرفتن-ضمانت و تعهد دادن

زیر اخیه گذاشتن-کسی را به کاری که سودش به دیگری می رسد گماشتن-زیر فشار گذاشتن

اسیر خاک(مرده، تن‌پرور)

 

ریزه خوانی کردن-غرغر کردن-نق زدن-ایراد گرفتن

رکابی-دارای رکاب-پیاده ای که به دنبال سواری بدود

 

از دیوار مردم بالا رفتن-دزدی کردن

چار خیابان زدن موی سر-تراشیدن مو به شکل + که برای تنبیه دانش آموران انجام می گرفت

جِر-اوقات تلخی-لج

به دندان کشیدن-خون دل خوردن-کاری پر زحمت انجام دادن

دندان عاریه-دندان مصنوعی

درد و بلا-نفرینی است چون زهر مار-کوفت-مرض و مانند این ها
از زور پسی(از روی ناچاری، اجبارن)
تحت الشعاع قرار دادن-زیر نفوذ و تاثیر قرار دادن
انگشت بلند کردن-اجازه‌ی سخن خواستن

خودمانی-صمیمی-یکدل

پیاز خرد نکردن به ریش کسی-از کسی ترسی نداشتن-به کسی اعتنایی نداشتن

دوری و دوستی-دوری برای دوام و پایداری دوستی لازم است

ز ِق ز ِق-گریه ی بریده بریده ی بچه

تو خشت افتادن-به دنیا آمدن

پل خر بگیری-محل آزمایش-جایی که گریز از آن ممکن نباشد

پشت و رو کردن-برگرداندن جامه به صورتی که رو پشت و پشت رو شود
پُر پشت-انبوه-بسیار روییده

چاره ساز-خداوند

 
تنه خوردن-وارد شدن فشار تنه ی کسی به تن کس دیگر

آغا‌پنبه-زن بسیار سفیدرو-عروسک پنبه‌ای

افتادن به گردن کسی-به کسی تحمیل شدن

جا در جا-فورن-جا به جا

پلاسیدن-پژمرده شدن-از دست رفتن تازگی و شادابی

تف به روی تو-زهی بی شرم که تویی

پادگان-سربازخانه

دمه گیر-خفه کننده-نفس گیر

حاضر کردن-از بر کردن-روان کردن

بلبشو-هرج و مرج-شلوغی

دلال بازی-به شیوه دلالان از راه مبالغه و دروغ کاری را بزرگ جلوه دادن-واسطه گری

دو سر قاف-دشنامی زشت که گاه برای شوخی نیز گفته می شود
 

آدم سر به راه-شخص خوب و نجیب-کسی که مزاحم دیگران نیست

دور برد-دارای برد زیاد

جای کسی را خالی کردن-در جایی از کسی یاد کردن و آرزو کردن که کاش می بود

آرتیست‌بازی-انجام کارهای غیرعادی

بنجل-جنس بدرد نخور-آدم بیکاره و بی مصرف

جیم الف جا-آدم ریزه میزه

ارواح بابات(به هنگام سرزنش برای ناکام شدن در کاری گفته می‌شود)

پَرِ گوش و-پره لاله ی گوش

خیال باف-مالیخولیایی-کسی که همواره در عالم خیال به سر می برد و عملی نمی کند

خوابگوشی-سیلی-کشیده

چای صافی-نگا. چای صاف کن

دسته دیزی-قوم و خویش دور

جز و ولز-نگا. جز و وز

در گرفتن-آغاز شدن-گل انداختن و گرم شدن گفت و گو یا منازعه
زیر آب کردن سر کسی-کسی را بی سر و صدا کشتن

خایه مال-چاپلوس-متملق-دستمال به دست

چوب شدن-ساکت و بی حرکت شدن-از ترس یا تعجب بر جای ماندن
دل ای دل کردن-آواز اندوهگین خواندن

چغندر پخته-لبو

بافتنی-جامه ای که با دست بافته شده باشد