لیست کامل فرهنگ لغت، اطلاحات و تمثیل های خودمونی قسمت دهم

پر گو- پر چانه

ته چین-نوعی پلو که در آن گوشت بره یا مرغ پخته را در ته دیگ می گذارند
پهن شدن آفتاب-روز شدن

دو قورت و نیمش باقی بودن-با وجود بهره بردن فراوان هنوز ناسپاس بودن

چرق چوروق-صدای جویدن آدامس و مانند آن

 

زیر پای کسی را جارو کردن-سبب اخراج کسی از کاری یا جایی شدن

دل ای دل کردن-آواز اندوهگین خواندن

خرکار-پرکار

خرده بورژوا-مالک ابزار تولید ولی ناگزیر به کار برای دیگران
به دل آوردن-در خاطر نگاه داشتن-از یاد نیردن
ترکه-آدم باریک و بلند

ترک نشاندن-پشت سر نشاندن کسی
چرک و خون-چرک آلوده به خون

تپه ماهور-زمین ناهموار

به درک- به جهنم
پا به پا شدن-تردید داشتن
آیه‌ی یاس(آن که بدبینی را به کمال می‌رساند)

 

حرف چند پهلو-سخن مبهم و دارای چند معنی

چوب در چیزی کردن-تحریک کردن
توپیدن-پرخاش کردن-تشر زدن

از دولت سر(به لطف کسی، از برکت وجود کسی)

پیله ی کسی به کسی گرفتن-کسی را اذیت کردن

 

تو پای کسی پیچیدن-مزاحم کسی شدن

خودرو-آن چه بی اسب رود
درد دل-غم و اندوه درونی

تخت سینه-وسط سینه

 

چار چنگولی-سفت و محکم-با دست ها و پا ها
دست دوم-کار کرده-مستعمل

تخت پایی-صاف بودن کف پا

جَلَب-حقه باز-موذی-تقلبی-زن نا به کار

حق کسی بودن-سزاوار و مستحق چیزی بودن

تاب برداشتن-خم شدن-شکم دادن-لوچ شدن چشم

چهار قُل-چهار سوره ی قرآن که با قُل آغاز می شود

چیز خور کردن-خوراندن سم یا موادی که رمالان و دعانویسان تجویز می کردند

چل و چو انداختن-منتشر کردن شایعه
 

خدا برکت-خدا بیش ترش کند
 

دست و بال کسی تنگ بودن-تنگدست بودن-فقیر بودن

چینه چینه خوردن-ریزه خواری کردن

با پنبه سر بریدن-با نرمی و تدبیر آزار و آسیب رساندن

چوب لای چرخ گذاشتن-سنگ پیش پا انداختن-ایجاد مانع کردن

زیر رکاب کشیدن کسی-کسی را مطیع و تابع ساختن

ابرو پاچه‌بزی(دارای ابروی پهن و پرمو، ابرو قجری)

جیره خوار-کسی که از جایی یا کسی جیره و مزد دریافت می کند-مامور

پالان کسی کج بودن-پاکدامن نبودن-ناپارسا بودن

چربیدن-برتر بودن-پیش بودن

دستی-پول نقدی که به عنوان وام کوتاه مدت از کسی می گیرند

امان کسی را بریدن-کسی را درمانده و بیچاره کردن

راپرت کردن-گزارش دادن-خبر دادن

زانو انداختن شلوار-کش آمدن پارچه ی شلوار در قسمت زانو

آلت دست کسی شدن(مورد سوء استفاده قرار گرفتن)

به هدر دادن-تلف کردن-تباه کردن-از دست دادن

خجالت زده کردن-شرمنده کردن-خجالت دادن

چشم و همچشمی-رقابت

بالا آمدن دل و روده-به حالت تهوع افتادن
پیاده بودن در کاری-در کاری ناشی و بی تجربه بودن
بامبول زدن-حقه سوار کردن

 

جوشکاری-جوش دادن قطعات فلزی

رفتن بالای منبر برای کسی-پشت سر کسی بد و بیراه گفتن-غیبت کردن
از یک قماش بودن-سر و ته یک کرباس بودن

 
اُرس و پرس(پرسش و پاسخ)

ته جرعه-باقی مانده از نوشیدنی

چهار عمل اصلی-جمع و تفریق و ضرب و تقسیم

جِر خوردن-پاره شدن

چوب را از پهنا پرتاب کردن-ناشیانه عمل کردن

دزدی گرگی-دله دزدی
خُل-نیمه دیوانه-سفیه

توپیدن-پرخاش کردن-تشر زدن

پَهن آباد-پول بسیار ناچیز و کم ارزش

زیر مهمیز کشیدن-به کار سخت واداشتن و بهره برداری کردن
انگشت به دندان گزیدن(متحیر شدن، حسرت خوردن)

بلا تکلیف-کاری که معلوم نیست چه باید بشود-کسی که نمی داند چه باید بکند

(به زبان کودکان) زخم شدن

پاچه ی کسی را گرفتن-بی جهت و بی مقدمه برکسی آشفتن
پشت دستی-ضربه ای به عنوان تنبیه به پشت دست بچه

 
 

تپه تپه-چیزهایی که بی نظم کنار هم انباشته باشند

جا به جا-فورن-کسی که از جایی به جایی منتقل شود

چشم و چراغ-شخص مورد علاقه-محبوب

دست خالی برگرداندن-نا امید کردن-پاسخ رد دادن

خر لنگ خود را به منزل رساندن-با وجود سختی کار را به پایان رساندن

تاخیر بردار-قابل عقب انداختن

آیه آمدن(سوگند یاد کردن، به قرآن سوگند خوردن)

دماغ خشکی-بی مغزی-دیوانگی

آستین‌سرخود-هر چیزی که وسیله‌ی کاربردش همراهش است

پهن شدن آفتاب-روز شدن

پوست پیازی-نازک و بی دوام

ابرو تابیدن-گره بر ابرو افکندن
بر پا شدن-ایجاد شدن

زبان دراز-بی ادب-گستاخ-کسی که با گستاخی خارج از حد خود سخن بگوید

جَلدی-بی درنگ-به چالاکی

اَنَک کردن-تحقیر کردن-خجالت دادن

با پنبه سر بریدن-با نرمی و تدبیر آزار و آسیب رساندن

آس و پاس-در نهایت تهیدستی-بینوا-مفلس
چهار پادار-کسی که حیوانات باربر دارد و با آن ها کار می کند

 

 

پیچه-نقابی که در گذشته زنان بر روی می گذاشتند

رقصیدن کلاه کسی در هوا-بسیار شادی کردن-کلاه خود را به آسمان انداختن

جیب خالی پز عالی-کسی که در عین تهی دستی افاده دارد و خودش را با ظاهرسازی بگیرد

 

چروک انداختن-چین انداختن

آب-عزت و رونق-طراوت و تازگی-روح-شراب خالص

خودافتاده-عاجز-کسی که موجب بیچارگی خود باشد

تعارف شاه عبدالعظیمی-تعارف زبانی و غیرجدی

پیاده کردن-انجام دادن-تحقق بخشیدن-از هم باز کردن

چش شده ؟-او را چه شده است ؟

جیغ کشیدن-نگا. جیغ زدن

بند بودن دست-گرفتار بودن-مشغول به کاری بودن و به کار دیگری نرسیدن

با کسی ندار شدن-با کسی خودمانی
به کسی رفتن-به کسی شباهت داشتن

دزدیده-دزدکی

 

 
جسته دوزی-نوعی دوختن

زیر بغل کسی هندوانه گذاشتن-کسی را به قصد دریافت چیزی بیش از اندازه ستودن

 

اُرس و پرس(پرسش و پاسخ)

حرم خانه-درون خانه که زنان زندگی می کنند

 

پشمالو-دارای موهای بسیار

دو به دو-دو تا دو تا

انگشت به دهان(حیرت‌زده، سرگشته)

چشم کسی چهارتا شدن-سخت تعجب کردن-انتظار شدید برد
زیر گوشی-بالش بسیار کوچک که هنگام خواب زیر گوش می نهند

 

رگ به رگ شدن-ضرب خوردن و پیچیدن مفصل

بی کله-نترس-شجاع-بی خرد-تهی مغز

دنبال نخود سیاه فرستادن کسی-کسی را از سر وا کردن-به دنبال چیزی واهی فرستادن

جگر خون کردن-رنج بسیار دادن

از منبر پایین آمدن-از پرچانگی دست برداشتن-سخن را به پایان آوردن
بند کشی-پر کردن درزهای آجرها و سنگ ها با سیمان و ساروج
در کردن-شلیک کردن-خالی کردن
بد ریخت-بد شکل-بد هیکل-بد قواره
ژست-طرز حرکت و رفتار شخص
پا گشا-نخستین دعوت خویشاوندان از عروس و داماد

حساب حاج هادی زغالی-حساب ساختگی

 

بد چشم-شور چشم-آن که چشم زخم برساند-مردی که به زنان نامحرم با شهوت بنگرد
پیسی سر کسی در آوردن-با کسی نهایت بدرفتاری را کردن

پر اشتها-کسی که متمایل به خوردن زیاد است
در رفتن تلنگ-باد صدادار در کردن-کنایه از ضعیف و ناتوان شدن
خرده بُرده-مشکل-اختلاف

آفتابه برداشتن-دست به آب رساندن-پابرهنه وسط حرف کسی دویدن

 
چشم، کرایه خواستن-کار کودکی که هر چه ببیند بخواهد

ترکیدن بغض- بغض کسی ترکیدن

به گرد کسی نرسیدن-بسیار عقب بودن از کسی-فاصله ی بسیار با کسی داشتن

از کاسه درآمده-بیرون‌زده-ورقلمبیده

بو بردن-حدس زدن-از روی شواهد فهمیدن

اسباب‌چینی(دسیسه‌چینی، توطئه‌چینی)

بینی و بین الله-میان من و خدا-انصافا-الحق

بادمجان دور قاب چین-آدم چاپلوس-متملق-سبزی پاک کن

 
 

دست و رو نشسته-ناکس-ناچیز

 

تخته پِهِن-پهن خشک شده که برای خوابیدن زیر حیوانات می گذارند

آیینه‌ی اسکندری-آفتاب

آشغالی(سپور)

 

جزوه دان-آن چه که دفترچه و کتابچه را در آن می گذارند

تحت الشعاع بودن-زیر نفوذ و تاثیر دیگری بودن

 

 

این پهلو آن پهلو شدن-این دنده آن دنده شدن-غلتیدن از پهلویی به پهلوی دیگر

 

دست به ریش گرفتن-ضمانت و تعهد دادن
جامه شور-رختشوی

از کفر ابلیس مشهورتر(گاو پیشانی‌سفید، نزد همه معروف)

خوش تراش-خوش اندام-خوش قد و بالا

آینه‌ی دق(آینه‌ای که شخص خود را در آن عجیب و غریب می‌بیند – شخص عبوس و بدقدم)

تعریف کردن-به نیکی یاد کردن-ذکر خیر کردن

 
جور آمدن-اجزای لازم کاری با یکدیگر سازگار آمدن

پشتک-پرش از پشت

خال زدن-پیدا شدن خال در جایی از بدن یا لکه در چیزی-خال کوبی کردن

بگو بخند-خوش مشرب-بذله گو

چس خوری-خست-بخل

دو دستی-با هر دو دست

به خط کردن-به صف کشیدن

در به دری-بی خانمانی-آوارگی

 

 
پِهِن بار کسی کردن-آبرو و ارزش و اعتبار نداشتن

دَم کرده-پر رطوبت-باد کرده

از دهان در رفتن-پریدن حرفی از دهان-بدون پیش‌بینی سخن راندن
اگشت توی شیر زدن و مایه گرفتن برای کسی(برای کسی نقشه کشیدن، از کسی بد گفتن)

جرات دادن-دل دادن-دلیر کردن

بِدو بِدو-با شتاب-سریع

جیگر-نگا. جگر-خطابی میان دوستان صمیمی به معنی عزیزم-عزیز دلم

خون جگر-رنج بسیار-غم فراوان

آشنایی به روشنایی انداختن(پس از مدت‌ها تصادفی آشنایی را دیدن)

خدا به دور-پناه بر خدا

دو پا-انسان

چشته خور-کسی که پس از یک بار کمک گرفتن همیشه توقع کمک دارد

 

 

جفت کردن کفش های کسی-بیرون کردن کسی از جایی

چله بُری کردن-رفت و آمد بسیار کردن

زور شنیدن-نحمل جور و ظلم کردن

آسمان را سِیر کردن(سخت خوشنود بودن، لذت بسیار بردن)

راه اندازی-راه انداختن

پی نوشت-مطلبی که پس از پایان نوشته به آن افزوده می شود
خوشبختانه-از حُسن اتفاق

دندان-گاز

خالچه و میخچه گذاشتن-شاخ و برگ دادن-شرح و تفصیل بیش از اندازه دادن

تو تاریکی رقصیدن-بدون آگاهی کاری را کردن-بی موقع کاری را کردن

ته تغاری-آخرین فرزند خانواده

جان کندن-رنج بسیار بردن-با سختی فراوان کاری را انجام دادن

از قماش چیزی (کسی) بودن(از جنس چیزی بودن، از تیپ کسی بودن)

خانه خمیر-نگا. خانه خراب

پیش کسوتی-قدمت و برتری

جیب کسی را خالی کردن-پول های کسی را ربودن
جالباسی-کمد لباس-جا رختی

 
بیسار-فلان

پشت چشم کسی باز ماندن-انگار نه انگار-برای کسی فرقی نداشتن

 
به حرف آوردن کسی-کسی را به سخن گفتن واداشتن

خون گرفته ی کسی بودن-در برابر کسی مسئول بودن

ترکیدن دل-از چیزی سخت ترسیدن

از هفت دولت آزاد بودن(شاد و آزاد بدون نگرانی از قضاوت دیگران زندگی کردن)

رفتن گوش-ناراحت شدن گوش از سر و صدا

جایی-مستراح-توالت

باد بُروت-خودخواهی-غرور-تکبر

پِخ کردن-با گفتن پِخ کسی را ترساندن

بردن سر کسی-با سر و صدا کسی را گیج و خسته کردن

آخر‌دست (سر)(بالاخره، سرانجام)

تنگ-بسیار نزدیک-چسبیده

چیز خور کردن-خوراندن سم یا موادی که رمالان و دعانویسان تجویز می کردند

پخته کردن کار-مقدمات کاری را فراهم کردن

درد و بلا-نفرینی است چون زهر مار-کوفت-مرض و مانند این ها

 

دست کسی را خواندن-از نقشه ی کسی با خبر شدن
بامبول در آوردن-حقه و کلک زدن

خر با تشدید-بسیار احمق-الاغ تمام عیار

خانه به دوشی-بی خانمانی-آوارگی

پا به دو گذاشتن-به سرعت فرار کردن

در دل آمدن-به دل برات شدن-به خاطر خطور کردن-احساس واقعه ای خوب یا بد کردن

زیر اخیه گذاشتن-کسی را به کاری که سودش به دیگری می رسد گماشتن-زیر فشار گذاشتن

زت زیاد-کوناه شده ی “عزت زیاد” در زبان لوطی ها
تاخت زدن-عوض کردن چیزی با چیزی
ترشیده-غذایی که فاسد و ترش شده است-دختر خانه مانده و شوهر نکرده

از سر باز کردن-دور کردن-رفع مزاحمت کردن

آمدکار(شگون، فال نیک، خجستگی)

پینه بسته-دارای پینه-کبره بسته
روکش-پوشش یا ورقه ای که روی چیزی می کشند

دق مرده-گرفتار شده به بیماری دق-غمگین
از بای بسم الله تا تای تَمَت(از اول تا آخر، از سیر تا پیاز)
جیر جیر-سر و صدا-فریاد بی هوده-آواز گنجشک و برخی حشرات

رکاب دادن-راهی جایی شدن

پاپاسی-مبلغ ناچیز-پشیز

پزا-زود پخت شونده

 

آمیزقلمدون-میرزا‌بنویس-کاتب

بامبه-توسری

دم موشی-هر چیز باریک و دراز

حرص و جوش-عصبانیت

خالی بند-چاخان-دروغ گو

بز گرفتن-جنس ارزان و پر سود گیر آوردن
ژست آمدن-برای افاده حالت به اندام و چهره دادن

حقوق بگیر کس-ی که ماهانه دستمزد می گیرد

در گوش کسی یاسین خواندن-اندرز بی هوده دادن-نصیحت کردن به کسی که نشنود

ته دیگ-برنج برشته شده و چسبیده به ته دیگ و یا چیزی که زیر برنج در ته دیگ بگذارند

 

پا روی هم انداختن-بی خیال بودن-بی توجه بودن

خاطرجمع شدن-مطمئن شدن

از کاسه درآمده(بیرون‌زده، ورقلمبیده)
پی بردن-دریافتن-آگاه شدن

دست داشتن در کاری-پنهانی شرکت داشتن در کاری

 

ریغ افتادن-اسهال گرفتن-به تر و ور افتادن

 

 

در پوست نگنجیدن از خوش حالی-از شادی سر از پا نشناختن-بسیار شاد بودن

چه صیغه ای است ؟-چه معنی داد ؟

 

پَر دادن-دل و جرات دادن-مفت و مسلم از دست دادن

آجیل دادن(رشوه دادن، حق و حساب دادن)

چشم و ابرو نازک کردن-ناز و افاده کردن

خشک-بدون انعطاف-بی عاطفه-خشن
آهوی شیرافکن-چشم محبوب

تنبان درآر-بی حیا-دریده

آش همان آش و کاسه همان کاسه-چیزی تغییر نکرده

دستی-پول نقدی که به عنوان وام کوتاه مدت از کسی می گیرند

دروغ دسته نقاشی-دروغ گنده-دروغ شاخدار

از عزا در آوردن-به دوره‌ی عزاداری پایان دادن

خرس گنده-برای تحقیر به کسانی که اداهای خارج از سن خود در می آورند گفته می شود

پز عالی جیب خالی-کسی که در عین تهیدستی افاده داشته باشد و خودش را بگیرد

تلیت کردن-خیساندن نان در غذاهای آبکی

خارج رفتن-بیرون رفتن از خانه-رفتن به خارج از کشور

تعلیمی-عصای کوچک

پشت اندر پشت-نسل اندر نسل
دندان کسی را شمردن-رگ خواب کسی را به دست آوردن-کسی را تحت تاثیر و نفوذ قرار دادن

اجاق-دودمان

پشتی-بالش-حمایت

جناغ-استخوان جلو سینه ی مرغ

دریافتی-حقوق
از چیزی زدن-از مقدار چیزی کسر کردن

خوش نقش و نگار-نگا. خوش نقش

خانه خانه-سوراخ سوراخ-شطرنجی

دادار دودور-عِرض و ناموس زن-آلت تناسلی مرد-هارت و پورت

پیش خور-از پیش گرفتن حقوق مقرری

زلف گذاشتن-موی خود را بلند کردن

زمینه سازی کردن-مقدمه چیدن برای انجام کاری

پر به پر کسی دادن- بال به بال کسی دادن

داریه نم کن-کسی که پوست داریه را نم می زند تا نیکو بنوازد-چاپلوس

بی سیرت-بی آبرو

خرده فرمایش-فرمانی که از فرمانده ی نالایق و کوچک تر صادر شود-دستور بی جا

پیش کرایه-کرایه ای که در مبدا پرداخت می شود

 

از آب روغن گرفتن-از هر اتفاقی بهره برداشتن

از زبان کسی مو در آمدن-کنایه از فرط تکرار و بی‌نتیجه بودن سخنی است

بنده منزل-خانه ی من

دام پزشک-پزشک حیوانات
بد بیاری-بد شانسی-ناسازگاری بخت-چپلی

 

بجا-شایسته-در هنگام مناسب

 

خیک باد-باد کرده-شکم آورده-آبستن

خِرخِر-آواز کشیدن چیزی سنگین بر زمین-صدای ناهنجار و گوش خراش

دل فرو ریختن-سخت وحشت کردن-بسیار ترسیدن

دار زدن-اعدام گناهکار با آویختن از چوبه ی دار

خوش بیار-آن که کار و روزگار بر وفق مرادش می گذرد-خوش شانس

در رو-راه خروجی-مخرج-بیرون شد
تازه وارد-کسی که تازه وارد شده است
آش نذری-آشی که به نیت برآورده شدن دعایی بپزند

تن لش-به ناسزا: تنبل-بی مصرف-بی کاره

جگر خون کردن-رنج بسیار دادن

دل به دل رفتن-دوستی و دشمنی از دو سو بودن