برگزیده ای از اصطلاحات کوچه بازاری ایرانی قسمت 60

درزن-دوجین-دوازده تا از چیزی

حساب پس دادن-جواب دادن به مسئول-دادن صورت ریز مخارج

چهار چوب-محدوده-قاب

 

 

تجدید شدن-قبول نشدن در پایان سال تحصیلی و تکرار برخی از درس ها در شهریور ماه

چادر درانی-جلوگیری از رفتن زن مهمان

از این حرف‌ها-مطالبی از آن‌گونه که پیش از این گفته شد

 

برادر خواندگی-ایجاد برادری با دیگری-دوستی بسیار نزدیک و صمیمی

زور چپان کردن-به زور در جایی فرو بردن

راه حل آسپرینی-راه حل موقت و غیر اصولی

 

رنگ و رو رفته-کهنه-فرسوده-کارکرده

پس گوچه-کوچه ی کوچکی که به کوچه ی کوچک دیگری پیوسته باشد

آفتاب کردن(برای خشک کردن جلو آفتاب گذاشتن)

جوان مرگ شدن-در جوانی مردن

پُک-هر بار کشیدن سیگار و چپق و از این نوع

آجیل دادن(رشوه دادن، حق و حساب دادن)

بچه ننه-بچه ی لوس و نازک نارنجی

حِکِه ای-مردم آزار-کرمکی-ناراحت
اشرفِ خر(حریصی که زیان کند، نه خود خورد و نه به دیگران خوراند)

خِر به خِر گرفتن-گلاویز شدن

افطاری(خوراکی که برای گشودن روزه می‌پزند)
زاهرو-دالان-سرسرا

خیر مقدم-خوش آمد

ریش کسی را در دست داشتن-از کسی نقطه ی ضعف در دست داشتن-از کسی گروی در دست داشتن

آفتاب‌نشین کردن کسی-کسی را از هستی ساقط کردن-خانه‌خراب کردن
چوغ-چوب

 

 
پر ادعا-متکبر-از خود راضی-قمپز در کن

 

پیداش شدن- آفتابی شدن-ظاهر شدن

خشکه بی آب-نوعی فولاد که آهن و چدن را با آن می تراشند

از نافِ جایی آمدن(کاری را به‌خوبی اهل جایی انجام دادن)
خوار و ضعیف-نحیف-ناتوان
دایی قزی-دختر دایی

خیت کردن-شرمنده کردن-کنفت کردن-بور کردن

بته مرده-بی اصل و نسب-بی کس و کار

 

زبان ریختن-سر و زبان داشتن-با چرب زبانی و شیرین سخنی کار خود را کردن

چوب کاری کردن-از کسی پذیرایی زیاد کردن-به کسی محبت بسیار کردن-کتک زدن بیش از حد
دم ِ بخت-دختری که به سن ازدواج رسیده است

جملگی-تمامن-سراسر

روادید-اجازه ی ورود به یک کشور-ویزا

آفتاب‌زردی-غروب آفتاب
دست بده داشتن-بخشنده بودن

 

رحمت به . . .-صد رحمت به-هنگام برتری دادن چیزی به کار می رود: رحمت به آب حمام

پی نوشت-مطلبی که پس از پایان نوشته به آن افزوده می شود

چرب و نرم-غذای پر روغن و خوشمزه-سخن دلنشین-آدم متملق

دست دراز کردن-به حریم و حقوق دیگران تجاوز کردن

جام زدن-شراب نوشیدن-باده خوردن

حساب ماست بندان یزد-حساب ساختگی
روی هم گذاشتن چشم-بستن چشم-خوابیدن-گذشت کردن-صرف نظر کردن

رک گو-کسی که صریح و بی پروا حرف می زند

جگر را سرمه کردن-دل کسی را سوزاندن-بسیار غم دادن

دنیا پسند-آن چه که همه بپسندند

زمین را به آسمان دوختن-گزافه گویی کردن-دروغ های شاخ دار گفتن

تو دوزی-دوختن از درون

جوراجور-دارای انواع گوناگون

پا-حریف

 

پشتی کردن-حمایت کردن-یاری کردن
چهار چشم-عینکی-بسیار مشتاق-منتظر-مراقب

بمیرم-قربان بروم

حلیله و ملیله-چیز موهوم-داروی بی خاصیت-روغن میخ طویله

درس گرفتن-پند آموختن-عبرت گرفتن

بغل گرفتن-در آغوش گرفتن

خیک آسمان پاره شدن-کنایه از بارش تند و سیل آسا
اَنف کسی معیوب بودن(ابله بودن، خل بودن)

آهنگ ریپ‌دار-آهنگی که یک ضرب آن کم باشد

از چشم کسی برق پریدن(شدت ضربه‌ای را که به کسی وارد شده است نشان می‌دهد)

 

حاشا زدن-انکار کردن امر مسلم

 

اسیر خاک(مرده، تن‌پرور)

 
آغ و داغ-سخت مشتاق و شیفته

خوش عیار-خوش ذات-خوش جنس

پَر دادن-دل و جرات دادن-مفت و مسلم از دست دادن

 
آب نخوردن چشم(امید نداشتن)
آیَم سایَم-گاه‌کاهی

 

چسبیدن خِر کسی-گریبان کسی را گرفتن و به اصرار چیزی خواستن

توی آش کسی آب سرد ریختن-عیش کسی را کور کردن-بساط کسی را به هم زدن

از بر بودن-مطلبی را در حافظه داشتن

چشم زاغ-بی شرم

زننده-زشت-نامطبوع-نفرت انگیز

دروازه بان-محافظ دروازه در فوتبال-گلز

خوش وعده-آن که به وعده اش وفا می کند

زغال اخته-میوه ای از زیتون کوچک تر و ترش مزه

دم کوتوله-کوتاه قامت-چیز کوچک

از هفت دولت آزاد بودن(شاد و آزاد بدون نگرانی از قضاوت دیگران زندگی کردن)

بی بخار-بی خاصیت-بی عرضه-ناتوان

تنبان درآر-بی حیا-دریده
 

دست فروشی-شغل دست فروش

حرص خوردن-عصبانی شدن

تُف به دهن-حیرت زده

 

دم حجله کشتن گربه-زهر چشم گرفتن برای نخستین بار

 

بیخ-کاملا نزدیک-تنگ چیزی

 

پاتختی-چارپایه ی کوچک کنار تختخواب-روز بعد از عروسی
آفتاب‌زردی-غروب آفتاب

بی فک و فامیل-بی کس و کار

بغ کردن-چهره درهم کشیدن-ترشرو شدن
چرکو-آدم کثیف

حقه سوار کردن-فرو کردن چوب وافور در دهانه ی حقه-فریب دادن

به درک- به جهنم

اجل معلق(مرگ ناگهانی)

دریده-وقیح-بی شرم-پر رو

بوگندو-آدم کثیف و بد بو

 

آش کشک خاله(کار ناگزیر، تکلیفی که بر عهده‌ی کسی باشد)

جنگ زرگری-دعوای دروغین-جنگ مصلحتی

خال باز-کسی که ورق ها را با تردستی می اندازد و مردم را فریب می دهد

آلاپلنگی(مثل پوست پلنگ، گل باقالی)

چرم پاره-خرده های چرم در دکان کفاشی

آقایی فرمودن-لطف کردن-محبت کردن

آدم بی‌خود(بی‌شخصیت و بی‌معنی)

پا پتی-پا برهنه

ازقحطی‌درآمده-گرسنه‌چشم-آدم ندید‌بدید

این تن را کفن کردی-این تن بمیرد

خرکار-پرکار

بازاری-دارای شغلی در بازار-مبتذل

بی سر و سامان-مفلس-محتاج-آشفته-درهم ریخته-پریشان

بی اختیار-بدون اراده و تصمیم

آقام که شما باشید-خدمت شما عرض کنم

پیش چشم داشتن-در برابر چشم قرار دادن

دار زدن-اعدام گناهکار با آویختن از چوبه ی دار
خیت کردن-شرمنده کردن-کنفت کردن-بور کردن
بند نشدن سنگ روی سنگ-نا آرام بودن اوضاع-وجود نداشتن نظم و امنیت

از این حرف‌ها(مطالبی از آن‌گونه که پیش از این گفته شد)

باشگاه-محل گردهمایی گروهی برای ورزش-تفریح و از این قبیل

 

زیر غلیانی-ناشتایی-غذای صیح-چارپایه ای که زیر غلیان می گذارند

از آب گل آلود ماهی گرفتن-از اوضاع درهم و آشفته بهره گرفتن

روبند شدن-با رودربایستی ناگزیر به انجام کاری شدن

پوشال-چیزهای سبک-میان تهی و بی ارزش

چس محل کردن-بی اعتنایی کردن

افتادن به گردن کسی-به کسی تحمیل شدن

پیش و پس کار را نگاه کردن-جوانب کار را سنجیدن

خیت شدن-شرمنده شدن-کنفت شدن-بور شدن

بند زدن-به یکدیگر وصل کردن-به هم چسباندن
بند-ریسمان-طناب-رشته
خرس-چاق و درشت-تنومند
شناکردن (بیشتر به قصد تفریح و بازی)

خط و نشان کشیدن-تهدید کردن

درمالی-مالیدن آتش روی حقه ی وافور برای کشیدن بقایای تریاک

روده بر شدن-سخت خندیدن-از شدت خنده بی حال شدن

 

خایه-بیضه-جرات

تُف به دهن-حیرت زده

اطفال باغ(گل‌های تازه)

برچسب-نوشته ای دارای مشخصات که آن را روی چیزی می چسبانند-اتیکت
به دل آوردن-در خاطر نگاه داشتن-از یاد نیردن

 

پاره شدن بند دل-بسیار ترسیدن

از خود بودن-خودی بودن-محرم بودن

 

 

دشت کردن-فروختن اولین جنس-نخستین بار پول گرفتن

زاغ-دارای چشمان آبی رنگ

بد شیر-متقلب-بد جنس

 

پیشدستی-بشقاب کوچک-زیر دستی

خِر-حنجره-گلو
پیش فنگ-جلوی رو قراردادن تفنگ به طور عمودی

چاتمه-چند تفنگ که یه صورت ضربدر به هم تکیه داده اند

دله دزدی-عمل دله دزد
زیر بغلی-نوعی تنبک که پایه ی دراز آن را زیر بغل می گذارند و آن را می نوازند
آمد نیامد داشتن-روی دادن واقعه‌ای که احتمال فرخنده و نحس‌بودن هر دو در آن هست

ترکیدن دل-از چیزی سخت ترسیدن

جوش آمدن-به خشم آمدن-کج خلقی سخت کردن

پس گردنی-زدن با کف دست به پشت گردن کسی

آسمان غرمبه(صدای رعد، تندر)

بی چیز-تهی دست-فقیر

از این شاخ به آن شاخ پریدن-دائمن از موضوع منحرف شدن و به مطالب فرعی پرداختن

 
خشک شدن قر در کمر-به پایان نرساندن خودنمایی و جلوه گری

پیش کردن در-بستن در

اوقات‌تلخی(ترش‌رویی، عصبانیت)

برج زهر مار-بسیار خشمگین-بسیار اندوهناک

 

جِرم-ته نشست هر چیز-آن چه از دود چسبنده بماند

حاجی ارزانی-گران فروش

دانه دانه-یک یک

 
حال و احوال-وضعیت-کیفیت

چمباتمه-حالت روی دو پا نشستن و زانوان را بغل کردن

تو بمیری-سوگندی در مقام تهدید

چشم، کرایه خواستن-کار کودکی که هر چه ببیند بخواهد
درگاهی-آستانه

تراشیده-نازک-قلمی-لاغر
دست خالی بودن-تهی دست بودن-بی چیز بودن

پرت افتادن-دور و تنها افتادن

 

خانه خراب-بدبخت شده-بی چیز شده-زیان دیده

پاره وقت-کسی که تنها بخشی از روز یا هفته را کار می کتد
زهر چشم از کسی گرفتن-ترساندن-چنان تنبیه کردن که دیگر جرات تکرار خطا نباشد
دست و پا کردن-فراهم آوردن

 
پَپِه-بی عرضه-پخمه-بی سر و زبان-خجالتی-ترسو
خنسی-گرفتاری-تنگدستی

 

چرکمُرد-پر چرک و کثیف

بی باعث و بانی-بی کس و کار-بی سرپرست

 

 

پیش-برنده-آن که جلو است

با پا پس زدن و با دست پیش کشیدن- از بام خواندن و از در راندن

از زیر سنگ در آوردن-چیزی را هر چند نایاب و تهیه‌اش دشوار باشد به دست آوردن

 

بغل پر کن-دختر یا زن چاق

راست رو-رو به رو-مقابل
از پشت خنجر زدن(به نامردی به کسی آسیب رساندن یا او را از پای در آوردن)

به گوزی بند بودن-سست و ناپایدار بودن

دل دار-دلیر-شجاع-معشوق

خدا خدا کردن-بسیار آرزومند چیزی یا کسی بودن و آن را از خدا خواستن-پناه به خدا بردن

چشم و ابرو آمدن-دلبری کردن-عشوه آمدن
جهان پهلوان-بزرگ ترین پهلوان دنیا-پهلوان جهان

از بی‌کفنی زنده بودن(بی‌نهایت فقیر و نیازمند بودن)

چوب حراج چیزی را زدن-در برابر تاراج و غارت قرار دادن

در آوردن پول-برای به دست آوردن پول و درآمد کوشیدن

ختنه سوران-جشنی که به هنگام ختنه کردن نوزاد پسر بر پا می کنند

به حال آوردن-به هوش آوردن-به کسی شور و حال دادن

 
آستین از دهان برداشتن-خندیدن
اقل‌کم-دست‌کم-لااقل
پشت پا زدن به چیزی-چشم پوشی کردن از چیزی

استخوان‌بندی-درست کردن انگاره و طرح
اکبیری-زشت-بی‌ریخت

اهل دود(سیگاری)
زحرکش شدن-یا شکنجه و آزار زیاد کشته شدن

تپق-گرفتگی زبان

دل-معده

زیج نشستن-خانه نشین شدن-انزوا گزیدن-از دوستان بریدن

آفتابگیر(جایی که آفتاب بر آن بتابد، سایبان، چتر آفتابی)

تشنه ی چیزی بودن-یه چیزی سخت اشتیاق داشتن
زمین زدن-به زمین انداختن چیزی یا کسی-شکست دادن حریف در کشتی-سبب پایین آمدن بهای چیزی شدن

چای صاف کن-وسیله ای نوردار برای صاف کردن چای به هنگام ریختن به استکان یا فنجان

جان به جان آفرین تسلیم کردن-مردن-درگذشتن

پل خر بگیری-محل آزمایش-جایی که گریز از آن ممکن نباشد

در هچل افتادن-دچار درد سر شدن-به درد سر افتادن

 
جوان مرگ شدن-در جوانی مردن

دختراندر-نادختری-دختری که از شوهر یا زن دیگری باشد

 

چراغ چشمک زن-چراغی که خاموش و روشن می شود

آدم بی‌خود(بی‌شخصیت و بی‌معنی)
 

خاربست-دیوارمانندی از خار و خاشاک بر گرد چیزی

 

خاور زمین-قاره ی آسیا

پس رفتن-عقب رفتن

زرق و برق-جلوه ی ظاهری-جلا و شفافی

 
چشم و گوش بسته-بی تجربه و بی اطلاع

راه انداختن کار کسی-وسیله ی تسهیل انجام شدن کار کسی را فراهم کردن-رو به راه کردن کار کسی

آخرین تیر ترکش(آخرین تدبیر)
چل زن-زن کوتاه قد

رو دست بالا آمدن-رقابت کردن-پیشی گرفتن

انگشت در سوراخ مار کردن(دانسته خود را هلاک کردن)

زهره دان-کیسه ی صفرا

چل و یک منبر روشن کردن-چهل و یک شمع نذری در چهل و یک مجلس روضه خوانی

 

به سر کشیدن-یکباره نوشیدن-بالا انداختن

 
در یک جوی نرفتن آب کسی با کسی-همداستان شدنشان ممکن نبودن-با هم نساختن

چرخ کار-کسی که با چرخ خیاطی کار و زندگی می کند
جیب خالی پز عالی-کسی که در عین تهی دستی افاده دارد و خودش را با ظاهرسازی بگیرد
توی گوش کسی گذاشتن-به کسی سیلی زدن

دُهُل دریده-بی شرم-ناپارسا

دست بردار-دست بردارنده-ترک کننده
ریز-خرد-کوچک

از غورگی مویز شدن(مقدمات کاری را فرانگرفته ادعای استادی کردن)

آب و گِل-بر و رو-سرشت آدمی

 

 

دوستی خاله خرسه-دوستی از روی نادانی که موجب زیان شود

آفتاب کسی به زردی رسیدن(به پایان رسیدن دوران زندگی و یا قدرت و نفوذ کسی)

بِدو-دوان دوان-کسی که بسیار می دود-سریع

خرج جیب-توجیبی-خرج غیر لازم
پولکی-آن که پول را دوست دارد-آن که رشوه می گیرد-آن چه که با گرفتن پول انجام گیرد
پشت سر هم-پیاپی متوالی

 

ابرو تنگ کردن(ناز و غمزه نمودن، افاده و بی‌اعتنایی کردن)

آخش درآمدن(از درد نالیدن)

زجرکش کردن-به زجر و شکنجه کشتن
(نزد کسبه) نخستین فروش بامداد

پا پیچ-شکایت-سخن چینی-مزاحم

درمانگاه-جای درمان بیمار
دَرَ ک رفتن-برای مردن کسی می گویند که از او تنفر دارند

رنگ گذاشتن و رنگ برداشتن-رنگ به رنگ شدن
چپ دادن-رد کردن

خوشمزگی-شوخی کردن-بذله گفتن

 
در هچل افتادن-دچار درد سر شدن-به درد سر افتادن

بد آوردن-بد شانسی آوردن-زیان دیدن بر اثر پیشامد بد

پا سوخت-پا بد-بد شانس
تاق و توق-آواز بر هم خوردن دو چیز
چشم روی هم گذاشتن-نادیده گرفتن-گذشت کردن

از کسی کشیدن-از کسی رنج کشیدن
خاطر جمع بودن-مطمئن بودن-یقین داشتن

بدک-نه چندان بد

دیدن چیزی از چشم کسی-از او دانستن-به حساب او گذاشتن

اول چلچلی(تازه به چهل سالگی رسیدن (اول بلوغ و خوشی))

دندان-گاز

انداختن پشت گوش(سهل‌انگاری کردن، دیر انجام دادن، کوتاهی کردن)

دیر کردن-تاخیر کردن

زدگی-لک یا خرابی در میوه یا پارچه

آبِ جو(ب)(مال دنیا، هرچیز فراوان و بی‌ارزش)

پا به فرار گذاشتن-گریختن

استکانی زدن(می‌خوارگی اندکی کردن)

زوار در رفته-پیر و فرسوده-به درد نخور-اسقاط

خاطر خواه-عاشق-دل باخته

دهنه سرخود-بی بند و بار

از حساب پرت بودن-در اشتباه بودن

بلا تکلیف-کاری که معلوم نیست چه باید بشود-کسی که نمی داند چه باید بکند

زبان ریختن-سر و زبان داشتن-با چرب زبانی و شیرین سخنی کار خود را کردن

جود-یهودی-حهود

دانگ-یک ششم-سهم-قسمت
دلگشاد-بیرون آمده از غم و اندوه

در آمدن از آب-نتیجه دادن-تربیت شدن-روشن شدن حقیقت

آشنایی به روشنایی انداختن-پس از مدت‌ها تصادفی آشنایی را دیدن

پا به زا-حیوان یا انسانی که هنگام زایمانش نزدیک است
چاقو دسته کردن-از سرما لرزیدن

پای چیزی ایستادن-از چیزی دفاع کردن

بیا برو-رفت و آمد بسیار-معاشرت فراوان

جیب خالی پز عالی-کسی که در عین تهی دستی افاده دارد و خودش را با ظاهرسازی بگیرد

از ته ریش گذشتن(فریب دادن)

خبرکشی کردن-سخن چینی کردن

استخوان‌دار(محکم، بااراده)

تو حرف کسی دویدن-حرف میان حرف آوردن-حرف کسی را قطع کردن

آبکش کردن(سوراخ سوراخ کردن)

چینه کشیدن-ساختن دیوار گلی

جیغ زدن-فریاد کشیدن-داد زدن

 

زن ِ سفری-زن فاسد و بی عفت

اتوکشیده-با سر و وضعی شسته‌ورفته و مرتب

زهره ترک شدن-زهره آب شدن

رد پا-جای پا-اثر

ز ِق ز ِق-گریه ی بریده بریده ی بچه

حق الزحمه-دستمزد

تور کردن-زن یا دختری را به دام انداختن
تنگاب آمدن-به جان آمدن

به دم و دود رسیدن-سر و سامان یافتن

آش شله‌قلمکار-بی‌نظم و قاعده

پمپ بنزین-جایی که به وسایل نقلیه بنزین می دهند

پاشنه ترکیده-بی سر و پا-آدم پست

دراز کش-افتاده-خوابیده